Niedzielne odliczanie literek, dwa. Tytuł tej książki był powodem, by sięgnąć po tę książkę. Sięgnęłam z nadzieją, że znajdę chociaż jedno zdanie, jeden akapit, w których moje doświadczenie będzie mogło się przejrzeć niczym w lustrze, a nie w krzywym zwierciadle.
Postać Marii Skłodowskiej Curie, bardzo przepraszam, Jej nieludzka wielkość, która sugerowała brak ludzkich doświadczeń (skąd ten idiotyczny pomysł?), nie zachęcała wcale, była wręcz ziarenkiem wątpliwości, czy ten wybór ma sens. Zaryzykowałam. Nie mogłam zrobić nic lepszego! Na czytniku miałam na chwilę przed piątkową rehabką, rzuciłam wszystko, co czytałam, i chwilkę po północy było po lekturze.
Jak niebywale gęsta życiem jest ta książka! Nie ma w niej ani jednego słabego miejsca, choć stanowi patchwork kwestii, które podejmują: żałobę, biografię Laureatki dwóch Nagród Nobla, elementy biografii Autorki i charakter miejsca kobiet w świecie w ostatnich stu latach z hakiem. Lektura obowiązkowa w tym roku, bez dwóch zdań.
Wybór cytatów nie był trudny: z gęstego, wybrałam najgęstsze, a potem z tego wyboru najnajgęstsze. Wybór jednego cytatu był również prosty, choć chwytający za gardło. Trudniej było z ilustracją — żadne kształty, mające znaczenie w neurografice, nie miały nic sensownego do zaoferowania, ale bazgroł energetyczny — zrobiony, gdy zatrzymałam się przy swoim doświadczeniu straty — i owszem. Zachwyciło mnie to, co się wyłoniło, ukoiło i pozostanie ze mną.
Jeśli czytać biografię Noblistki, to tylko tę! Fragmenty dziennika Marii zachowałam w chronologicznej kolejności i, by je odróżnić od słów Autorki książki, zaznaczyłam niebieskim kolorem.
I zaczęło w mojej głowie rosnąć coś bezkształtnego. Pragnienie opowiedzenia jej historii moimi słowami. Pragnienie, żeby użyć jej życia jako idealnej miary, potrzebnej do zrozumienia mojego; i nie mówię o teoriach feministycznych, ale o próbie rozwikłania, jakie jest #MiejsceKobiety w społeczeństwie, w którym tradycyjne miejsca zostały zamazane (mężczyzna też chodzi zagubiony, oczywiście, ale w tym bagnie niech się grzebie jakiś facet). Pragnienie wałęsania się po świecie, po moim świecie; i zastanawiania się na temat #Słów, które rezonują we mnie, #Słów, które ostatnio kręcą mi się po głowie jak wałęsające się psy.
*
Jak wiadomo, cierpienie z miłości jest jak choroba morska: ludziom twój stan wydaje się zabawny, ale ty czujesz, że umierasz.
*
I taka była Mania: prawie się poddała. Śliczny młodzieniaszek o mały włos sprawiłby, że poddałaby się i zaakceptowała tradycyjne przeznaczenie córki, która poświęca się i zostaje, aby zajmować się ojcem. Włosy stają mi na głowie na samą myśl, że ten dureń był o krok od pozbawienia nas Marii Curie! (Kazimierz ostatecznie stał się jednym z najważniejszych polskich matematyków, co nie zmienia faktu, że i tak ciągle wydaje mi się emocjonalnie żałosny). Pytam się, ile takich Mań zostało straconych po drodze w podobny sposób… Ile potencjalnych malarek, pisarek, inżynierek, wynalazczyń, podróżniczek, rzeźbiarek, lekarek, geometrek, geografek, astronomek, historyczek, antropolożek… Ile innych cudownych radioaktywnych kobiet nie dotarło do sytuacji, w której mogłyby emanować promieniowanie?
*
To była biała czarownica, dobra wróżka. Spędziła na tej robocie trzy długie i wyczerpujące lata i w końcu zdołała wydobyć rad, który był jak jeden z tych bajkowych duchów substancją malutką, ostro lśniącą niebieskawą zielenią. Bardzo piękną, oczywiście. Ale śmiercionośną.
[…] W 1898 roku, niedługo po rozpoczęciu poszukiwań, po zaledwie kilku miesiącach szaleńczej pracy, państwo Curie najpierw znaleźli polon, czterysta razy bardziej radioaktywny niż uran, a nieco później rad, który, jak powiedzieli, był dziewięćset razy bardziej radioaktywny, a tak naprawdę to trzy tysiące razy mocniejszy. […] Lśniący i mocny rad rozpalił ludzką wyobraźnię: było to samo zaranie życia, szczypta energii kosmosu, ogień bogów przyniesiony na Ziemię przez nowych Prometeuszy, którymi byli państwo Curie.
[…]
nowy pierwiastek zaczęto nieświadomie wykorzystywać w sposób niebezpieczny do wszystkiego, jakby był to balsam Silnorękiego.
Na przykład dodawano rad do kosmetyków: do kremów do twarzy, bo rzekomo utrzymywał młodość na zawsze, do szminek, toników, żeby wzmocnić i upiększyć włosy, do pasty do zębów, żeby zęby były bielsze i bez dziur, do cudownych maści na cellulit. Reklama kremu AlphaRadium mówiła: „Radioaktywność jest podstawą zachowania zdrowych komórek skóry”. Jeśli chodzi o sprawy powiązane z kobiecym pięknem, zawsze popełnialiśmy okropieństwa, na przykład wieki wykorzystywaliśmy węglan ołowiu do wybielania twarzy, szminki robione były z siarczku rtęci, farby do włosów zawierały zaś siarczek ołowiu, wapno palone i wodę; wszystko to było okropnie toksyczne i w dłuższym czasie śmiertelne.
*
Jej walka ze światem przechodzi przede wszystkim przez walkę z samą sobą.
*
Nie ma się co oszukiwać, zarówno Pierre jak i Maria byli freakami. […] z czasem odkryłam, że normalność nie istnieje; że nie pochodzi od słowa „normalny”, jako synonim czegoś najbardziej pospolitego, ale od „norma”, „regulacja”, „nakaz”. Normalność jest konwencjonalną ramą, która homogenizuje ludzi jak te owce zamknięte w owczarni; jednak jeśli spojrzysz z bardzo bliska, każdy z nas jest inny. Kto nie poczuł się potworem chociaż raz? A poza tym: bycie innym może też nieść ze sobą korzyści.
*
W wieku dwudziestu lat Pierre napisał: „Trzeba zmienić życie w sen i urzeczywistnić te sny”.
* * *
[…] z upływem lat coraz częściej odnoszę wrażenie, że istnieje ciągłość ludzkiego umysłu; że w rzeczywistości istnieje zbiorowa podświadomość, która nas splata, jakbyśmy byli ławicą ściśniętych ryb, tańczących w jednym rytmie, zupełnie nieświadomie. I #ZbiegiOkoliczności stanowią część tego tańca, tej całości, tej muzyki, tej wspólnej piosenki, której nie możemy przestać słuchać, bo wiatr przynosi nam wciąż tylko poszczególne nuty. Wiem, że nie ma naukowej dyscypliny w tym, co mówię, ale ta myśl jest pocieszająca, bo ustawia twoją małą tragedię twojego indywidualnego życia w jakiejś perspektywie.
*
[…] im bardziej się przybliżasz do esencji, mniej możesz ją nazwać. Szpik książek znajduje się na krawędziach słów.
* * *
Jedynie przy okazji urodzin i śmierci człowiek wychodzi poza czas; Ziemia przestaje się kręcić, a wszelkie trywialności, na które marnotrawimy godziny, opadają na ziemię jak brokatowy pył. Kiedy rodzi się dziecko albo ktoś umiera, teraźniejszość dzieli się na pół i pozwala ci przez moment dojrzeć szczelinę tego, co prawdziwe: monumentalną, rozżarzoną i beznamiętną. Człowiek nigdy nie czuje się tak autentyczny, jak wtedy, gdy krąży wokoło tych biologicznych granic: masz pełnię świadomości, że przeżywasz coś bardzo wielkiego.
*
Mój Piotrze, jak mnie martwi wszystko w tym domu, co po sobie zostawiłeś. Duch tego domu odszedł, wszystko jest smutne, opuszczone i pozbawione sensu.
*
Prawdziwy ból jest niewypowiedziany. Jeśli możesz mówić o tym, co cię zadręcza, masz szczęście: to oznacza, że nie jest aż tak źle. Bo jeśli ból spada na ciebie bez uśmierzenia, pierwszą rzeczą, którą ci odbiera, jest #Słowo.
*
Wokoło mnie wszyscy zapominają. […] momenty spokoju są rzadkie i mam przede wszystkim to obsesyjne poczucie opuszczenia, z chwilami rozpaczy, i też niepokój, i czasem żałosne poczucie, że to wszystko jest złudzeniem i że wrócisz.
*
I pośród tych ruin ty obsesyjnie kręcisz się wokoło tego, co działo się na chwilę przed trzęsieniem ziemi. Gdybym o tym wiedziała! – mówisz do siebie. Ale nie wiedziałaś.
*
Trudno ustalić, ile opowiedzieć i gdzie się zatrzymać, jak posługiwać się zawsze radioaktywną substancją rzeczywistości.
*
Kreatywność jest tym właśnie: alchemiczną próbą transmutowania cierpienia w piękno. […] Trzeba zrobić coś z tym wszystkim, żeby nas nie zniszczyło, z tym płomieniem rozpaczy, z niekończącym się marnotrawstwem, z wściekłym bólem przeżywania okrutnego życia. My, ludzie, bronimy się przed bezsensownym bólem, ozdabiając go mądrością piękna. Miażdżymy węgle gołymi rękami i czasem udaje nam się sprawić, że wyglądają jak diamenty.
*
Dźwigamy naszych zmarłych na własnym grzbiecie: tak mi powiedział Amos Oz w jednym z wywiadów (Żydzi mają tylu zmarłych, twierdził, że ciężar jest nadludzki). Albo raczej jesteśmy relikwiarzami naszych ukochanych. Nosimy ich w sobie, jesteśmy ich wspomnieniem.
*
W sumie życie jest tak zawzięte, tak piękne, tak potężne, że już od pierwszych chwil bólu pozwala ci się cieszyć momentami radości: rozkoszą pięknego wieczoru, śmiechem, muzyką, bliskością przyjaciela. Otwierają się drzwi w życiu z tym samym uporem, z jakim malutka roślinka jest w stanie przebić się przez beton, żeby wystawić głowę ku słońcu. Jednak w tym samym czasie ból również podąża swoim kursem.
*
Wczoraj byłam na cmentarzu. Nie byłam w stanie zrozumieć słów „Pierre Curie” wyrytych w kamieniu. Słońce i piękno pól bolały mnie […].
*
Tak trudno zrozumieć, że gdy odszedł ktoś kochany, nie mieści ci się w głowie jego nieobecność?
*
Śmierć stanowi część życia i jest częścią opowiadania o życiu. Jest ostatnią możliwością znalezienia znaczenia i nadania spójnego sensu temu, co zdarzyło się wcześniej […].
// Iona Heath
*
Żeby żyć, musimy siebie opowiadać; jesteśmy produktem naszej wyobraźni. Nasza pamięć w rzeczywistości jest wymysłem, opowieścią, którą codziennie piszemy na nowo (to, co pamiętam dzisiaj z mojego dzieciństwa, nie jest tym, co pamiętałam dwadzieścia lat temu); co oznacza, że nasza tożsamość też jest fikcyjna, bo opiera się na pamięci. I bez tej wyobraźni, która dopełnia i odbudowuje naszą przeszłość, nadając chaosowi życia pozory sensu, istnienie doprowadzałoby do szaleństwa i byłoby nieznośne, czysta wściekłość i wrzask. Dlatego kiedy ktoś umiera, jak dobrze mówi pani doktor [Iona] Heath, trzeba dopisać finał. Finał życia tego, kto umiera, ale też finał naszego wspólnego życia. Opowiedzieć nam, kim byliśmy jedno dla drugiego, powiedzieć nam wszystkie konieczne piękne słowa, zbudować mosty ponad pęknięciami, wyplenić chwasty z krajobrazu.
*
Wydaje mi się, że […] nie powinnam móc się śmiać szczerze nigdy więcej aż do końca swoich dni.
[…]
chciałam ci powiedzieć, że zakwitły złotokapy i glicynie, i głóg, i rozwijają się lilie, podobałoby ci się zobaczyć to wszystko i ogrzewać się w słońcu. […] Chwilowo wydaje mi się, że mój ból zmniejsza się, usypia, ale zaraz odradza się wytrwały i potężny.
[…]
Mój Piotrze, wszystko już minęło i oddala się ode mnie coraz bardziej; pozostaje mi smutek i żal.
*
#Wina, że się nie powiedziało, że się nie zrobiło, że się kłóciło o błahostki, że się nie okazało więcej czułości. Człowiek byłby nieskończenie bardziej szczodry wobec kochanych zmarłych; ale oczywiście zawsze znacznie trudniej jest być szczodrym wobec żywych.
*
[…] historia z żałobą jest bardzo dziwna. Przede wszystkim, przypuszczam, w żałobach pozaczasowych, po śmierciach, które jeszcze nie powinny się wydarzyć. I to dziwne, że mimo mijającego czasu ból straty, kiedy już zacznie boleć, za każdym razem wydaje ci się równie intensywny. Oczywiście, że jest coraz lepiej, zdecydowanie lepiej: ból pojawia ci się coraz rzadziej i możesz wspominać swojego zmarłego bez cierpienia. Jednak kiedy pojawia się ból, a ty nie za bardzo wiesz dlaczego, istnieje ta sama rana, ten sam żar.
*
Sądzę, że nasze linearne postrzeganie czasu wszystko pogarsza. Einstein powiedział już dawno temu, że czas i przestrzeń są zagięte, ale my ciągle przeżywamy minuty jako nieuniknioną sekwencję (i konsekwencję).
*
Życie to to, co się wydarza, kiedy
my zajmujemy się czymś innym.
// Johna Lennon (1940–1980)
*
Według różnych studiów zrealizowanych w ostatnich latach na ogromnych próbach setek tysięcy ludzi z osiemdziesięciu krajów, #Szczęście rysuje się przez całe życie jako stała i solidna krzywa w formie U. To znaczy mężczyźni i kobiety ze wszystkich społeczeństw mówią, że czują się szczęśliwsi w młodości i starości, podczas gdy chwila najtrudniejsza istnienia jest pomiędzy czterdziestym i pięćdziesiątym rokiem życia.
Rosa Montero, Ta żałosna myśl, że nigdy więcej cię nie zobaczę,
przeł. Wojciech Charchalis,
Wydawnictwo Wyszukane, Warszawa 2023.
(wyróżnienie własne)
Tak: są w stanie pójść na front i walczyć w nieprawdopodobnych wojnach; ryzykować życiem, wspinając się na Everest; przejść przez burzowe dżungle, żeby znaleźć źródła Nilu; ale w sprawach emocjonalnych, w sentymentalnych, w codziennej rzeczywistości mężczyźni wydają nam się szczerze #Słabi.
*
Tak, jest trudno, bardzo trudno być kobietą, bo w rzeczywistości nie wiesz, na czym to polega, ani nie chcesz przyjąć tego, czego wymaga tradycja. Lepiej być niczym, żeby móc być wszystkim, co było, jak mi się wydaje, opcją Marii.
*
Mówią, że Ludzkość może dzielić się na takich, których dzieciństwo było piekłem, więc będą żyli ścigani przez tego ducha, i tych, którzy cieszyli się cudownym dzieciństwem, więc jest im jeszcze gorzej, bo na zawsze utracili raj. […] W dzieciństwie zawsze jesteśmy o krok od śmierci, mówiąc metaforycznie. Albo przynajmniej umierają, albo bywają okaleczane niektóre z naszych gałęzi. Wzrastamy jak bonsai, torturowani i przycinani, umniejszani przez okoliczności, konwencje, uprzedzenia kulturowe, wymogi społeczne, dziecięce traumy i oczekiwania rodzinne.
*
[…] jeszcze całkiem niedawno, zaledwie kilka dekad temu, największym problemem kobiety Zachodu była nieumiejętność życia w zgodzie z własnym pragnieniem: zawsze żyła dla pragnień innych ludzi, rodziców, narzeczonych, mężów, dzieci, jakby jej własne aspiracje były drugorzędne, niestosowne i ułomne.
*
Rzeczywistość jest ślepa i złożona i upiera się przy tym, żeby obscenicznie zabierać nas w przeciwnym kierunku, kiedy zaczynamy marzyć.
*
[…] atrybuty tradycyjnie przypisywane mężczyznom u kobiet wydają się szokujące. O ile u mężczyzn uważa się za eleganckie i męskie hamowanie emocji, z kobiety takiej jak Maria, według Ensteina, czyni to zimną rybę. Tak samo nigdy nie ocenia się negatywnie tego, że mężczyzna jest ambitny: przeciwnie, jest to atrybut walki, konkurencyjności, wielkości. Ale kobieta ambitna… ach, to czarownica. Naprawdę zła.
*
Maria Curie nie była tylko pierwszą kobietą uhonorowaną Nagrodą Nobla i jedyną laureatką dwóch nagród, ale też pierwszą studentką kończącą studia na Wydziale Nauki paryskiej Sorbony, pierwszą doktoryzowaną z nauk ścisłych we Francji, pierwszą, która miała swoją katedrę… Była pierwsza na tylu polach, że nie sposób ich wymienić. Pionierka absolutna. Istota nie z tego świata. Była też pierwszą kobietą, która została pochowana w Panteonie Wybitnych Mężczyzn (sic!) w Paryżu. Przeniesiono jej szczątki 26 kwietnia 1995 roku z wielką pompą i ostentacją (oczywiście w Panteonie leżą też Pierre Curie i Paul Langevin, czyli mąż i kochanek Marii) i przemówienie prezydenta Mitteranda, wtedy już bardzo chorego, podkreślało „przykładną walkę kobiety” w społeczeństwie, w którym „funkcje intelektualne i odpowiedzialność publiczna były zarezerwowane dla mężczyzn”. Były, powiedział. Jakby te nierówności już zostały całkowicie przezwyciężone we współczesnym świecie.
(tamże)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz